Bulon Nedir? Neden Yapılır? (blon)
Bu yazı tünellerin tavan yan duvar ve tabanlarında sistematik veya lokal olarak monte edilecek tüm oval delikli sürtünmeli sabitliycilerin genel ismi; bulonları (Blon) kapsamaktadır. Kaya bulonları ana iksanın bir parçası olup püskürtme betonu ile çevreleyen kaya arasındaki ortak davranışı harekete geçirmek için tünel ano kaplamasının yük taşıma kapasitesini destekler. En basit anlatımı ile bulonların yük taşıyıcılıkları japon çivi yatakları ile kıyaslanarak yapılabilir.
Blon ile tünel destekleme yüzeyi japonların çivi yataklarındaki gibi yük dağıtımını tünelin dış yüzeyine yayarak, toplam yükün temas alanı büyüdüğünden her bir blon üzerine düşen yük miktarı azalır.
Tünel cidarında birincil destekleme elemanı olan bulonlar çeşitlerine göre farklı statik dayanım ve taşıma kapasitesi ile çalışırlar. Tünel kazısı esnasında aynanın stabilitesi kaya klasına ve uygun olarak bulon tipi ve uygulama şekli projede belirtilir. Projesinin temsilcisi tarafından başka şekilde tespit edilmemişse her bir ilgili standart destek sistemine ait paftalarda gösterilen boy’da ve PATERN‘ e göre monte edilir. Ancak stabiliteyi etkileyebilen süreksizlikler olduğunda bulon yönleri yerinde değiştirebilir.
Karayolları Teknik şartnamesinde aksi olmadıkça SN ve PG bulonların minimum çapı ST 42 için 28mm ST 53 için 25mm olarak belirtilmiştir. İbo bulon için R32 (iç çapı 21mm) R32N/20 (iç çapı 20mm), R32N/18,5mm (iç çapı 18.5mm) olabilen versiyonları vardır.
Kaya için çakılan bulonlar, ana destek elemanlarından olup, kayaçların YÜZEY AYRIŞMASI KAYMA DAYANIMI’nı arttırarak sabitlenmesi için kullanıldığı gibi çevre kayacın dayanımını arttırmak için sistematik olarak da kullanılırlar.
Zayıf zemin bulonları ise; tünel cidarı ile bütünleşik olarak çalışırlar. Tünel çidarında projesine bağlı olarak birinci ve ikinci kat çelik hasırları kapsayan ve dış kabuğu oluşturan beton yüzeyi (30 cm – 35 cm) ile birlikte çalışırlar. Bu şekilde tünel kabuğu yük taşıma kalınlığı montajı yapılan bulonların uzunlukları ile doğru orantılı olarak artar.
Kaya bulonların performansı kullanılan BULON ve ENJEKSİYON’un kalitesine bağlıdır. En yaygın olarak kullanılan kaya bulon çeşitleri;
- SN BULONLAR
- PG BULONLAR
- İBO BULONLAR
- SWELLEX BULONLAR
- MEKANİK ( KAMALI ) BULONLAR
- REÇİNELİ BULONLAR
- SPLİTSET BLONLAR
SN BULONLAR
Bulon yerine yerleştirilmeden önce, enjeksiyonların yapıldığı bulon tipidir. Ön delgi gerektirir. Delgisi yapılan bulon için delgi içine önden enjeksiyon verilir. Şart- namesine uygun 28mm veya 26mm çelikten imal edilen bir ucu nervürlü bulonlar delige saplanır. Boşluk kalmamasına özen gösterilir. Nervür deliğin dışında kalır.
Kaya bulonları, oluklu bir yüzeye sahip nervürlü donatı çubuğunda yapılır. Nervürlü olan deliğin dışında kalan kısmına ankraj plakası ve tespit somunu bağlantısı yapılır. Projelerde belirtilen boyutlarda (Projede aksi onaylanmadıkça tüm bulon tiplerinde min. 8mm kalınlık ve 150x150mm ebadında ANKRAJ PLAKALARI) kullanılacaktır. Plaka ve somunlar ankraj kuvvetinin ankraj plakasını emniyetli transferini sağlamalıdır.
PG BULONLAR
Önce delik açılır, sonra PG bulonu yerleştirilir. PG bulonu hazırlanırken Şart- namesine uygun 28mm veya 26mm çelikten imal edilen bir ucu nervürlü bulonlar üzerine sonradan enjeksiyon yapılması amacı ile boru montajlanır. Üzerinde boru olan bulon delige montajlanır.
Tipi SN bulonun aynı özelliklerdedir. Sadece deliğe enjeksiyonun konulması farklıdır. PG ismi sonradan enjeksiyon veriilmesinden gelir. montajı biten bulonların yanlarına bir kısa hotum dana montajlanır ve alçı ile delik kapatılır. Enjeksiyon yapılmasında dikkat edilmesi gereken bulonun konumuna göre kısa yada uzun borudan enjeksiyonunun verilmesini seçmektir. Ürtteki çizimde görülecegi üzere enjeksiyon eğime göre aşagıdan yukarıya dogru doldurulacak şekilde kısa yada uzun olan boru seçilir ve diğer hortumdan tahliye gelmesi beklenir.
PC bulon ile SN bulon Farkı
Sn bulonda enjeksiyon delgiden sonra verilir ve içerisinde enjeksiyon olan deliğe bulon demiri montajı yapılır
PC bulonda delgiden sonra üzerinde enjeksiyon borusu olan bulon demiri temiz delik içerisine montajlanır. tahliye hortumu brakılarak çevresi alçılanır ve enjeeksiyon sonra verilir.
birisi önceden enjesiyonlu (SN), Digerindeyse sonradan enjeksiyon yapılır (PG).
İBO BULONLAR
Maden ve tünel sektörünün vazgeçilmez ürünüdür. Şekildeki gibi kısımlardan oluşmaktadır. Bu sistemde delik delme işlemi de bulon tarafından yapılmaktadır. Bu tür bulonlar, bulon deliğinin bulonu yerleştirmeye imkan verecek süreyi karşılamadığı (deliğin stabilitesini sağlamadığı) durumlarda kullanılır. Yumuşak zeminlerde veya aşırı kırıntılı, sonradan insan eli ile yapılmış dolgu zeminlerde kullanılan bir tür bulondur. Bulon yerleştirildikten sonra ortasındaki delik vasıtasıyla enjeksiyon uygulanır.
İbo bulon özellikleri
- Ön delme işlemi gerektirmez.
- Kaplinter vasıtasıyla ankraj uzunluğu
- Yerleştirilmesinde boşluk ihtiyacı çok azdır.
- Değişik zeminlerde basit ve benzer çalışma esaslarına
- İbo ankranjlarının Kapma yükü 250KN olacaktır.
- İbo ankranjları (delik enjeksiyonlu ankranjlar)
- İbo bulonların çubukların zemin içerisine sürüklemesiyle geriye çekmeden yerleştirilir.
- İbo bulonları , delme işleminin zamanlanmasından hemen sonra enjeksiyon deliği içerisine enjeksiyonlanır.
- Enjeksiyon karışımı , enjeksiyon basıncı ve miktarı karşılaşılan zemin şartlarına göre tünel dizayncısı ve temsilcisinin tarafından belirlenecek ve mühendis tarafından onaylanacaktır.
SWELLEX BULONLAR
Swellex bulonların, kaya sınıfının ‘A’ olduğu zeminlerde lokal olarak ve açıları zeminin kırık ve tabakalaşma şekline uygun olarak uygulanır. Kullanım amacı ise patlatma anındaki kaya bloklarının düşmesine engellemektir. Zaman zaman şantiye mühendisinin talebiyle ‘B’ sınıfı zeminde de kullandırılabilirler. Bulon gövdesi içinde katlanabilir çelikten bir torba bulunur bu torba yüksek basınçlı su ile şişirilir ve orijinal şeklini alır. Enjeksiyonlardaki karışım oranları kalite kontrol mühendislerine onaylattırılır. Enjeksiyondan 1 setten az olmayacak kaydıyla numune alınır.
MEKANİK (KAMALI) BULONLARI
Kamalı bulonlarda SWELLEX bulonlarda olduğu gibi ‘A’ grubu zeminlerde lokal olarak açılan zemin kırık ve çatlakları ile tabaka şekline uygun olarak patlatma esnasındaki blok düşmelerini önlemek için yapılır. Önde bulunan sıkışma sistemi montaj tamamlanması esnasında etkileşime girerek kaya içerisinde sabitlenir. Sonradan gerdirme gerektirmez.
REÇİNELİ BULONLAR
Reçineli bulonlarda aynen KAMALI bulonların önleyici gayelerine uygun olarak kullanılmaktadır. Ancak sadece enjeksiyonlar da REÇİNE kullanılmaktadır. Kimyasal reçineler çift kompedantlı veya tek kompedantlı olabilir. Kimyasal reçine delgi içerisine yerleştirilir ve onları ezip parçalayacak şekilde blon montajlanır ve sıkıştırılır. Sonradan gerdirme gerektirir.
SPLİTSET BLONLAR
Splitset bulonlar metalin ısı ile verilen şekline daha sonra tekrar kavuşması istegi mottosu baz alınarak dizayn edilmiştir. yüksek ısılarda şekil verilen bulonlar kendi çapından daha az olan delgilere montajlanırlar. Montaj sonrası metalin ilk formuna dönme isteği ile delgi içerisinde kendi kendine sıkışma sağlayan bulon delgi içerisinde sabitlenmiş olur. KAMALI bulonların önleyici gayelerine uygun olarak kullanılmaktadır.
Daha Önceki Yazılarımda…
Torklama
Bir aks üzerindeki dönme kuvveti ya da bu dönme kuvvetini yaratan sistem tork olarak tanımlanır.
Tork birimi ise, döndürme kuvvetinin bir metrelik kolun ucunda yarattığı ağırlığın newton cinsinden ifadesidir.
Birim tanımı Newton Metre, kısa yazılış N.m dir.
N.m olarak ifade edilen değer daha az yaygın olmakla birlikte kgf (kilogramforce) olarak da kullanılmaktadır. Kısaltılmış hali kgf.m’dir.
Tünel destekleme imalatı amacıyla sahada imalatı gerçekleştirilmiş bulonların imalatları sonrası istenilen dayanımı karşıladığını, uygun davranış gösterdiğini göstermek amaçlı torklaması gerçekleştirilen bulonlara “bulon tork testi” gerçekleştirilir.
Kalite-kontrol ekiplerince kalibreleri yapılmış bulon tork anahtarları torklama imalatları için kullanılır. Bu anahtarlar proje değerince istenilen Newton metre değerine getirilip torklaması yapılmış bulonlar üzerinde bu değerden teste tabii tutulur.
Kayaya montelenmiş ve enjeksiyonu gerçekleştirilmiş bulon imalatına plakası da takılarak plakayla birlikte çalışması kayaya tamamen temas alanı etkisiyle bulon kaya içerisinde destek amaçlı çalışmaya başlar.
Torklaması gerçekleştirilip teste tabii tutulacak bulon istenilen değere getirilmiş tork anahtarıyla saat yönünde uygulanan kuvvet ile tork verip vermediği takip eşliğinde kontrol edilir.
Kontrol harici bulon torkunda bulonun imalat anında kendi içerisinde deforme yaşamadan yerine yerleştirilip enjeksiyon ile montajının tamamlanması önemli bir husustur. Aynı şekilde plakanın da bulon ile birlikte çalışması plakanın tüm temas yüzeylerinin kayaya temas etmesi boşluklu yapının olmaması olan yerlerinde de gerekli kalite-kontrol tarafından onaylı harçlar ile plakanın etrafında boşluk olmayacak şekilde plaka sarılır.
One Comment