Tünellerde tahmin edilen ile gerçekleşen jeolojik koşulların karşılaştırılması

Baki ACİL

Tünel güzergahı incelemelerinde sondaj uygulamaları vazgeçilmez araştırma yöntemlerinden biridir. Araştırma sondajlarından sağlanan litoloji, yapısal unsurlar, yeraltısuyu durumu, karotlan laboratuvarda değerlendirilmesi ve ,kuyu içi testler gibi veriler, tünellerin projelendirilmesine önemli katkılar sağlamaktadır. Ancak, tünel güzergahı araştırma sondaj verilerinin yanlış yönlendirilmesi ve hatalı yorumlanması tünel açılırken önemli proje değişikliklerine neden olmaktadır. Proje değişiklikleri ise tünellerin maliyetini arttırmakta ve zaman kaybına yol açmaktadır. Bu amaçla İstanbul metrosu Zincirlikuyu tüneline ait değişik aşamalarda hazırlanan tünel jeoloji kesitleri incelenmiştir, Yapılan değerlendirmeler sonucu araştırma sondaj verilerine göre hamlanan tünel jeoloji kesitlerinin doğruluk derecesi litolojik değişkenlik, tektonik yapının karmaşık yüzey saha verilerinin kıtlığı, karotlann hatalı yorumlanması ve tünel kesitini hazırlayan kişi veya kişilerin bilgi ve tecrübesine bağlı olarak değiştiği saptanmıştır.

Tünel açılmadan önce saha gözlemleri ve araştırma sondaj çalışmalarından sağlanan bilgilere göre tünel jeoloji kesitleri hazırlanmaktadır. Bu jeoloji kesitlerinde sunulan, bilgilerin
doğruluk derecesi tünellerin dizaynını, maliyetini ve zamanında bitirilmesini etkilemektedir. Bu nedenle tünellerde araştırına sondajlarına göre tahmin edilen île tünel kazısı sırasında.
gerçekleşen kıya koşullarının biribirine yakın, olması gerekmektedir.

İstanbul Metrosu Zincirlikuyu

İstanbul metrosu 1. aşama kazısı Taksimden baslayarak büyük bir bölümü Cumhuriyet-Halakargazi ve Bûyttkdere caddesine koşut ve yer yer yoğun yapılaşmanın olduğu bölgelerin ortalama 22 metre altodan, geçmektedir, istanbul .metrosunun 1. aşama 7040 m/lik hat boyu ile Taksim-4. Levent arasında yapımı sinmektedir.. Bu çalışmaya konu olan, Zincirlikuyu tüneli, ise Şişli-4 Levent arasında, yeralmakta ve 80 m uzunluktadır.

İstanbul metrosu Zincirlikuyu ‘tünelinde tahmin edilen jeofajik kesit (IRTCjmS).

Tünelinin jeolojisi
istanbul metrosu 1. ‘aşama kazısı Taksim-4. Levent arasında temel, kayayı Zincirlikuyu tünelinde olduğu gibi Karbonifere ait Trakya formasyonu, oluşturur, Trakya, Formasyonu
başlıca ardalanması kumlası, silttaşı ve kültaşı düzeylerinden oluşur. Farklı litolojiler arasında, yatay ve dişey geçişler olağandır. Trakya formasyonunu kesen çok sayıda andezit diyabaz ve mikrogrado daykı da bulunmaktadır. Dayk arm genişliği bir kaç metre ile 100 m arasında değişmekte (Biberoğju ve Dalgıç» 1996) ve çoğu katmanları dike yakın açılarla, kesmektedirler. Trakya Formasyonunu kesen kuvars veya kalsit damarları da vardır. Bu damarlar en. çok 20-30 cm kalınlıktadır.

istanbul metrosu Zincirlikuyu tünelinde sondaj uygulamaları istanbul tüp tünel ve metro güzergamndaki 60 tane genel güzergah araştırma sondajı gerçekleştirilmiştir. Sondajların
denetimi bu makalenin yazarının da içinde bulunduğu İstanbul Demiryolu Tünel Konsorsiyumu (IRTCT 1988) mühendisleri tarafından yapılmıştır. Bu sondajlarda litoloji, yapısal unsurlar ve yeralüsuyu dorumu, hakkında bilgiler elde edilmiştir. Ayrıca, bu sondajlarda, metro güzergahındaki zemin ve kayaların jeoteknik özelliklerini öğrenmek amacıyla laboratuvar örnekleri için. örnek alımı ve koyu testleri yapılmıştır. Metro güzergahında metro inşaası sırasında ilave araştırma sondaj çalışmaları yapılmıştır. Bu sondajların bir kısmı detay araştırmaya yönelik olarak bir kısmı ise yerinde yapılan ölçümler için gerçekleştirilmiştir, istanbul metrosu. Zincirlikuyu tünellerinde ise genel güzergah arastama sondajlarından 5′ tanesi bulunmaktadır. Bu alandaki sondajların derinliği ise 24.75 ile 30.75 m- arasmda değişmektedir

İstanbul metrosu Zincirlikuyu tüneli
İstanbul metrosu Ziocirlikuyu tünelinde bir dayk kütlesinin varlığı yapılan .araştırma sondaj verilerine göre ortaya çıkaıtılmıştır (İRTC, 1988), (Şekil 5). Tünel içinde tarafımızdan yapılan gözlem, ve Koksal vd., (1996) verilerinden, yararlanarak hazırlanan jeolojik kesit ‘da sunulmuştur. Tünel içi verilerde de sondajlarda, belirlenen dayk kütlesi gözlenmiş ve hazırlanan her iki jeolojik kesit arasında belirgin bir farklılık bulunmamaktadır. Bu iki. jeolojik kesit arasında sadece daykın geometrik konumunda bazı değişiklikler görülmektedir. Aslında dayklann farklı geometrilerde ana kaya içerisine yerleştikleri düşünülürse sondaj verilerine göre hazırlanan jeoloji kesitinin başarılı olduğu anlaşılmaktadır. Bu iki jeolojik
kesitin birbirine- benzer özelikler göstermesinde ise sondaj sayısı, derinliği, sondaj loğu ve jeoloji kesitini hazırlayan kişilerin deneyimi önemli etken olmuştur.

İstanbul metrosu Zincirlikuyu ‘tünelinde gerçekleşen jeofajik kesit (IRTCjmS).

Sonuç ve öneriler

Sondajlardan sağlanan verilerin doğru, olarak yorumlanması ve tünel kazısı yapılmadan soran, çıkartacak .alanların belirlenmesi tünel jpolojis.in.de. maliyet ve zaman açısından
önemli, olmaktadır.

Bu amaçla İstanbul metrosu tünelinde tahmin, edilen ile gerçekleşen kaya koşullan değerlendirilmiştir. İstanbul metrosu ZincirHkuyu tünelinde tahmin edilen ile gerçekleşen kaya koşullan benzer tespit edilmiştir. Sondaj verilerine göre jeolojik, kesitin, doğruya yakın tespit edilmesi ise yeteri sayıda, ve derinlikte, sondajı yapılması ve jeoloji kesitinin doğru, yorumlanması ile gerçekleştirilmiştir.

Tünel, jeoloji kesiti hazırlarken, başlıca güzergah ve çevresini etkileyen tektonizmanu mutlaka, değerlendirmeye alınması gerekmektedir. Ancak bu. dorumlarda sondaj verilerine göre tahmin, edilen jeolojik kesiflerin doğruluk derecesi, artmaktadır.

Tünel, jeoloji kesiti hazırlarken, başlıca güzergah ve çevresini etkileyen tektonizmanu mutlaka, değerlendirmeye alınması gerekmektedir. Ancak bu. dorumlarda sondaj verilerine göre tahmin, edilen jeolojik kesiflerin doğruluk derecesi, artmaktadır.

Süleyman DALGIÇ
İstanbul Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü,